رەفورما تەرەڭدەگەن ون جىلدان بەرى، ەلىمىزدە قوعامدىق ىستەر رەفورماسى جالعاستى تەزدەپ، تۇرلىك قوعامدىق ىستەرگە جاڭا ارەكەتتەندىرگىش كۇش قوسۋ، جاڭا اۋقىم جاراتۋ ىلگەرىلەي ٴتۇسىپ، حالىق ەڭ كوڭىل بولەتىن، ەڭ توتەلەي، ەڭ ريال مۇددە ماسەلەلەرى ويداعىداي شەشىلىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى ۇزدىكسىز كۇشەيدى. «رەفورماشىلدار ۇردىستەرى» اتتى ەرەكشە دايىنداعان جەلىلەس حاباردىڭ بۇگىنگى بەرىلىمىندە «قوعامدىق ىستەر رەفورماسىندا جاڭالىق جاراتۋ ارقىلى دامۋ ناتيجەلەرىنەن جالپى حالىق يگىلىكتەندى» دەگەن مازمۇن بەرىلەدى. 

 

بيىل 46 جاستاعى ۋ حۇيپيڭنىڭ ٴۇيى انحۇي ولكەسى شىشيان اۋدانى حۇيچىڭ قالاشىعىندا تۇرادى، ٴوزى جىجياڭدا جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان ول ۇيدەگى قارتتار مەن بالالارعا قارايلاسۋ قاجەت بولعاندىقتان اۋىلىنا قايتپاق بولدى. الەۋمەتتىك رايوننىڭ 3 كيلومەترلىك جۇمىسقا ورنالاسۋ شەڭبەرىندەگى «جەڭىل جۇمىس بازارى» كورسەتپەسى ارقىلى ول بەلگىلى ەلەكتر جابدىقتارى سەرىكتىگىنەن جەڭىل جۇمىس ورنىن ٴساتتى تاۋىپ، ايلىق كىرىسى 4500 يۋان بولدى.

 

رەفورما جالپى بەتتىك تەرەڭدەگەن 10 جىلدا ەلىمىزدە جۇمىس ورنى كومەسكى كۇشىن اشۋ كۇشەيتىلىپ، جوعارى ساپالى، تولىق جۇمىستانۋ پىكىرى جوباسىن جاساۋ جەدەلدەپ، جۇمىسقا قابىلداۋ قۋاتى كۇشتى كاسىپتىك كاسىپورىنداردى قولداۋ تەبىنى ارتتى. قالا-قالاشىقتاردا كاسىپتەنۋ كولەمى كەڭەيىپ، جاڭادان كاسىپتەنگەن ادام سانى جىلىنا ورتا ەسەپپەن 13 ميلليون ادامنان استى. ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مينيسترلىگى جۇمىستاندىرۋدى جەبەۋ مەڭگەرمەسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى چىن يۇڭجيا بىلاي دەدى: قامداۋ مەن قاجەتسىنۋدى سايكەستىرۋ ونىمدىلىگىن ۇزدىكسىز كۇشەيتۋ كەرەك. جاقىن ماڭدا جۇمىستانۋ بازارىن ۇيلەسىمدى ورنالاستىرىپ، دەر كەزىندە قىزمەتكەر قابىلداۋعا قىزمەت وتەۋدى ىلگەرىلەتىپ، يكەمدى جۇمىستاندىرۋدى جەبەيتىن شابىتتاندىرۋ ساياساتىن جانە قامتاماسىزداندىرۋ شارالارىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. تارتىپپەن سىرتقا شىعۋ مەن سول جەردىڭ وزىندە، جاقىن ماڭدا جۇمىستاندىرۋدى ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، قايتا كەدەيلەسۋدەن ساقتانۋ، جۇمىستاندىرۋدان قامال الۋ ارەكەتىن اتقارىپ، ديقان جۇمىسكەرلەردىڭ، اسىرەسە، كەدەيلىكتەن قۇتىلعانداردىڭ جۇمىس ىستەۋ كولەمىن ورنىقتىرۋ كەرەك.

10 جىلدا ەلىمىزدىڭ قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسى قۇرىلىسى جەدەل دامۋ ارناسىنا ٴتۇسىپ، دۇنيە جۇزىندەگى كولەمى ەڭ ۇلكەن، فۋنكتسياسى كەمەلدى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسى قۇرىلدى. بۇكىل ەل بويىنشا قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ كارتوچكاسىن العان ادام سانى ٴبىر ميلليارد 370 ميلليوننان اسىپ، %97.3 جان سانىن قامتىدى، مۇنىڭ ىشىندە 800 ميلليوننان استام ادام قول تەلەفوننان ەلەكتروندىق قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ كارتوچكاسىنا يە بولدى. جىجياڭ ولكەسى ليشۇي قالاسىنىڭ تۇرعىنى جۋ لينشيا اقشا تولتىرىلعان قوعامدىق قامسىزداندىرۋ كارتوچكاسىن الىپ، الەۋمەتتىك اۆتوبۋزعا وتىرۋى وتە قولايلى بولدى. ول بىلاي دەدى: قازىرگى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ كارتچكاسى شىنىندا وتە جاقسى بولدى، ەمدەلىپ، ٴدارى ساتىپ الۋمەن بىرگە، كىتاپحاناعا بارىپ اقىسىز كىتاپ قارىز الۋ، الەۋمەتتىك اۆتوبۋزعا وتىرۋ قاتارلى كوپتەگەن جاقتاردا تۇرمىسىمىزعا كوپتەگەن قولايلىلىقتار جاراتىلدى.

 

ەلىمىزدىڭ زەينەتكەرلىك قامتاماسىزداندىرۋ ورەسى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، 10 جىلدا نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسقانداردىڭ سانى 250 ميلليون ادام ارتتى. سوڭعى جىلداردان بەرى، بۇكىل ەلدىڭ كوپتەگەن جەرلەرىندە كاسىپورىنداردىڭ جىلدىق قورى ىستەرى جەدەل دامىدى. چيڭداۋ قالالىق ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مەكەمەسى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى جاڭ شوۋحاي بىلاي دەدى: بيىل 6-ايدىڭ سوڭىنا دەيىن چيڭداۋ قالاسىنداعى كاسىپورىنداردىڭ جىلدىق قورىنىڭ جالپى سوماسى 8 ميلليارد 286 ميلليون يۋان بولىپ، 3 جىلدىڭ الدىنداعىدان %94.87 ارتتى. تاياۋدا چيڭداۋ قالاسىندا دارىندىلاردىڭ جىلدىق قورىن قۇرۋ سىناق ٴتۇيىنى باستالدى. الدىمەن دارىندىلار جىلدىق قورىن قۇرۋ ارقىلى تۇيىندەرمەن جالپى كولەمدى جەتەكتەپ، بىرتىندەپ جالپى بەتتىك قامتۋدى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. دارىندىلارعا جىلدىق قور قۇرىپ، كاسىپورىنداردىڭ دارىندىلاردى اناعۇرلىم ويداعىداي باۋراۋىنا، دارىندىلاردى ورنىقتىرىپ كاسىپورىندى جوعارى ساپالى دامىتۋىنا دەم بەرۋگە بولادى. زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنىڭ ەكىنشى تىرەگىن ورناتۋ ارقىلى بۇقارا زەينەتكە شىققان كەزدە نەگىزگى زەينەتاقى الۋدان سىرت، كاسىپورىنداردىڭ جىلدىق قورىن دا الىپ، زەينەتكەرلىك تۇرمىستارى ٴتىپتى دە الاڭسىز بولا تۇسۋدە.

 

وسى 10 جىلدا ەلىمىزدە بۇقارانىڭ ورتاسىنداعى ۇساق ىستەردى شەشۋ ماڭداي الدى ٴىرى ٴىس رەتىندە قارالىپ، ەمدەلۋ بارىسى جاقسارىپ، %90 وتباسى 15 مينۋت ىشىندە ەڭ جاقىن ەمدەۋ تۇيىنىنە جەتە الاتىن بولدى. 4800 دەن استام دوحترحانا ۋاقىتقا ٴبولىپ الدىن الا كەلىسىپ ەمدەۋمەن قامدايدى، 2000 نان استام دوحترحانا كوپتەگە ناۋقاستاردى ەمدەۋ تۇرلەرىندە ەمدەۋ قىزمەت وتەۋ ۇلگىسىمەن قامدايدى. كۇردەلى، قاتەرلى، سالماقتى اۋرۋلارعا دياگنوز قويۋ قيىن بولۋ ماسەلەسى ۇزدىكسىز شەشىلۋدە. مەملەكەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ-سالاماتتىق كوميتەتىنىڭ اقپارات مالىمدەمەشىسى مي فىڭ بىلاي دەدى: ساپالى ەمدەۋ بايلىعىن كەڭەيتۋ جانە بىركەلكى ورنالاستىرۋ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەۋدە. ەمدەۋ قىزمەت وتەۋ ۇلگىسى مەن مەديتسينا تەحنيكاسى جەدەل جاڭالىق جاراتا دامىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ جاقىن ماڭدا ساپالى ەمدەۋ قىزمەت وتەۋىنەن يگىلىكتەنۋ تىلەگى ۇزدىكسىز قاناعاتتاندىرىلۋدا. ەمدەۋ دارىندىلارىنىڭ شيزاڭعا، شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ جانە 3 دارەجەلى دوحترحانالاردىڭ اۋدان دارەجەلى دوحترحانالارعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ قىزمەتى ۇزدىكسىز ورىستەپ، «سالماقتى اۋرۋلاردى» ەمدەتۋدە اۆتونوميالى رايوننان شىقپاۋ، ۇنەمى كەزىگەتىن، كوپ تۋىلاتىن اۋرۋلاردى اۋدان دارەجەلى دوحترحانالاردا ٴونىمدى ەمدەۋ جۇزەگە اسۋدا.

 

سوڭعى جىلداردان بەرى، وقۋ-اعارتۋ، ەمدەۋ، جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، زەينەتكەرلىك، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ سياقتى قوعامدىق ىستەر سالاسىنداعى رەفورمادا حالىق بۇقاراسى ەڭ كوڭىل ٴبولىپ وتىرعان، ەڭ ارمانداعان ماسەلەلەردەن باستا ىسكە كىرىسىپ، جاڭا ساياساتتار، جاڭا شارالار ۇزدىكسىز العا قويىلىپ، بۇقاراعا حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋداعى، ىرىستى ارتتىرۋداعى ٴتيىمدى حابارلار ارت-ارتىنان جەتكىزىلۋدە. جۇڭگو قوعامدىق عىلىم اكادەمياسى قوعامدىق دامۋ ستراتەگياسىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى جاڭ ي بىلاي دەدى: قوعامدىق ىستەر رەفورماسىندا جاڭالىق جاراتۋ ارقىلى دامۋ جەتىستىكتەرىنەن جالپى حالىق يگىلىكتەندى. ٴبىز جالپى حالىق قامتاماسىزداندىىلاتىن قوعامبىز، زەينەتكەرلىك قامتاماسىزداندىرۋدا، ەمدەۋ قامتاماسىزداندىرۋىندا دۇنيەنى جالت قاراتقان تابىستارعا قول جەتكىزدىك. تۇرعىنداردىڭ بولىسكە سالۋعا بولاتىن جان باسىندىق كىرىسى زور مولشەردە ارتتى. ٴار جىلى وقۋ تاۋىسقان 10 ميلليوننان استام جوعارى، ورتا تەحنيكۋم وقۋشىلارىنىڭ كاسىپتەنۋ ماسەلەسى ٴتۇيىندى شەشىلىپ، ەلىمىزدىڭ ەڭبەككۇش ساپاسى بارىنشا جوعارىلادى، سونداي-اق ەلىمىزدىڭ جاڭالىق جاراتا دامۋ جاعىنداعى تەبىنى ايتارلىقتاي جەتكىلىكتى بولدى، وسى 10 جىلدا ەلىمىزدە ٴتۇرلى ىستەر سان جاعىنان جوعارى ساپالى دامۋ كەزەڭىنە ٴوتتى.

 

اۋدارعان: قاناتبەك جۇماباي ۇلى