جاۋاپ: مەديتسينادا « ۋىتتى ايداۋ» دەگەن ۇعىم جوق، دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرى ارقىلى ۋىتتى ايداۋدىڭ، ارىقتاۋدىڭ، ءىشتى ايداۋدىڭ عىلمي نەگىزى جوق. ايتىلمىش « ۋىتتىڭ » كوبى ازىقتىق قورىتىلعاننان كەيىنگى قالدىقتاردى نەمەسە ادام دەنەسىنىڭ وزىنەن پايدا بولعان زات الماساتىن جاراقسىز زاتتاردى، سونداي- اق ورتاداعى ءتۇرلى بىلعانىشتاردىڭ دەنەدەگى شوگىندىلەرىن مەڭزەيدى.

    قالىپتى جاعدايدا، ءبىزدىڭ باۋىر، بۇيرەك، وكپە قاتارلى مۇشەلەرىمىز تۇگەلدەي تابيعي تۇردەگى ۋىتتى ىعستىرۋ جۇيەسى بولىپ، تەر اعۋ، كوز جاسى، قاقىرىعى، ۇلكەن- كىشى دارەتى قاتارلى تاسىلدەر ارقىلى دەنەدەگى زات الماساتىن جاراقسىز زاتتاردى سىرتقا شىعارادى، ەگەر دەنساۋلىق ساقتاۋ بۇيىمدارىن ارتىق ءىشۋ ارقىلى زات الماستراتىن جاراقسىز زاتتاردى شىعارۋ نەمەسە ارىقتايمىن دەۋدىڭ بارلىعى دەنەگە اۋىرتپالىق اكەلەدى.
سۇراق: قايتكەندە جۇيەلى ەمدىك تاعامداردى تاڭداپ الۋعا بولادى؟

    جاۋاپ: جۇيەلى ەمدىك ازىق- تۇلىك قورابىندا كوك قالپاقتى ەمدىك ازىق- تۇلىكتەردىڭ ارناۋلى بەلگىسى قويىلۋ، استىنا بەكىتۋ ءنومىرىن جازۋ كەرەك.

    ەلىمىزدە وندىرىلگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ازىق- تۇلىكتەرىنىڭ بەكىتۋ ءنومىرى « دەنساۋلىق ساقتاۋ (مەملەكەت) ازىق- تۇلىك اقاۋسىزدىعى»، يمپورت ەتىلگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ازىق- تۇلىكتەرى « دەنساۋلىق ساقتاۋ ( يمپورت) ازىق- تۇلىك اقاۋسىزدىعى»، سونىمەن بىرگە، ەمدىك ازىق- تۇلىكتەردىڭ قورابىندا اتى، تازا مولشەرى جانە قاتتى ءپىشىندى زاتتاردىڭ مولشەرى، ماتەريالى، ونىمدىلىك قۇرامى، دەنساۋلىق ساقتاۋ رولى، ۇيلەسىمدى ادامدار توبى، ازىقتىق ءادىسى، ۋاقىت بەلگىسى ( ءوندىرىس ۋاقىتى جانە ساقتالۋ مەرزىمى)، ساقتاۋ ءادىسى، اتقارۋ ولشەمى، ەمدىك ازىق- تۇلىك وندىرەتىن كاسپورىنداردىڭ اتى جانە مەكەن- جايى، تازالىق رۇقسات كۋالىگى ءنومىرى قاتارلىلاردىڭ بىرەۋى كەم بولسا بولمايدى.

    سۇراق: دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرى جونىندەگى قاۋەسەتتى قالاي تانۋ كەرەك؟

    جاۋاپ: دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرى جونىندەگى قاۋەسەتتى جىعا تانۋ ءىس جۇزىندە قيىن ەمەس، جاستاردىڭ ۇكىمەت تورابىنا شىعىپ سۇراستىرۋىنا بولادى، ال قارتتاردىڭ اۋرۋ اسقىنعاندا قايداعى دارىگەرگە كورىنە بەرمەۋدەن اۋلاق بولۋى كەرەك.

    ادەتتەگى جاعدايدا، شيپاحاناعا بارىپ جۇيەلى ەمدەلمەي- اق كەيبىر اۋرۋلاردى تۇبەگەيلى ەمدەيتىن، ساتىپ العان سوڭ ءتۇرلى تارتۋ- تارالىعى ۇسىناتىن نەمەسە ۇيىڭىزگە بارىپ ساتۋعا ۋادە بەرەتىندەردىڭ كوپشىلىگىنە سەنۋگە بولمايدى، كوپشىلىكتىڭ تاعى دا جۇيەلى شيپاحاناعا بارىپ دياگنوز قويىپ، ەمدەلۋگە، شيپاگەردىڭ تاپسىرۋى بويىنشا ەمدەلۋىن، اۋرۋ جاعدايىن وتكىزىپ الۋدان ساقتانۋىنءۇمىت ەتەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرى باۋىردى، بۇيرەكتى زاقىمدايدى، ءتىپتى ولىمگە اپارىپ سوعاتىن جاعدايلاردا بارشىلىق، كوپشىلىكتىڭ وعان نەمقۇرايدى قاراۋىنا استە بولمايدى.

    سۇراق: ءىش قاتۋدى ەمدەيتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرىن ۇزاق ۋاقىت ءىشۋ دەنساۋلىققا زياندى ما؟

    جاۋاپ: ءىش قاتۋدى ەمدەيتىن نەمەسە ارىقتاتۋعا پايدالانىلاتىن كوپتەگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرىنىڭ كەرى اسەرى بولادى، كەيبىر دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرى تازا تابيعي، تازا وسىمدىك، حيميالىق قوسپالار جوق دەگەندى جەلەۋ ەتەدى، ءىس جۇزىندە ونىڭ قۇرامىندا تابەتتى تۇسىرەتىن جانە قانداعى قانىتتى تومەندەتەتىن دارىلەر ارالاستىرىلۋى مۇمكىن، ءتىپتى ءىش جۇرگىزەتىن دارىلەردە بار بولۋى مۇمكىن.

    دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرىن العاش باستاپ تۇتىنعاندا ءونىمى كورنەكتى بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ۇزاق تۇتىنۋدان كەيىن اعزاعا ۇلكەن زيان كەلتىرەدى. حيميالىق قۇرامى جوق دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرى ۇزاق ۋاقىت بويى ورگانيزمگە ءىش ءوتۋ رولىن اتقارعان كۇندە دە، ىشكى سەكرەتسيا جۇيەسى مەن ىشەك جولى باكتەريا توبىنىڭ بىلعۋىن كەلتىرىپ شىعارادى، سونداي- اق زات الماسۋ مۇشەلەرىنىڭ اۋىرتپالىعىن اۋىرلاتىپ، دەنساۋلىققا ءتيمسىز بولادى.

    سۇراق: ءىش قاتۋدى باسەڭدەتۋدىڭ دۇرىس ءادىسى نە؟

    جاۋاپ: اۋىرۋ بەلگىسى تۇرمىس ساپاسىنا ىقپال جاساعان كەزدە، شيپاحاناعا بارىپ ەمدەلىپ، ءىش قاتۋدى ەمدەيتىن ءدارى- دارمەك كەسترىپ الۋىڭا بولادى، جەڭىل ءىش قاتۋ بولسا ءدارى- دارمەككە سۇيەنبەڭىز، دەنساۋلىق ساقتاۋ ونىمدەرىندە بەت الباتى الىپ ىستەتپەڭىز. ءىش قاتۋعا توتەپ بەرۋدە مىنا بىرنەشە تۇيىنگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك.

    1. زات الماسۋدى تەزدەتۋ ءۇشىن كوبىرەك سۋ ءىشىڭىز.

    2. ۇيلەسىمدى دەنە- تاربيەمەن شۇعىلدانىڭىز، وتە- موتە ۇزاق وتىرۋدان ساقتانىڭىز.

    3. ىشەك جولىن ۋقالاۋ. ۋقالاۋ ءادىسى الاقانمەن نەمەسە جۇدىرىقپەن ساعات ىسترەلكاسى، ساعات تىلىنە قارسى ءار باعىتتا 100 رەت ۋقالاپ وتىرۋ، بۇل ىشەك جولىنىڭ جيىرىلۋىن تەزدەتىپ، دارەتكە وتىرۋدى جاقسارتادى.

    4. ازىقتانۋعا كوڭىل ءبولۋ. تۇتاس ءداندى داقىلداردى، مىسالى، سۇلى، جۇگەرى، سوك، ارپا بولكالارىن كوبىرەك جەڭىز، قۇرامىندا ازىقتىق تالشىعى مول ازىق- تۇلىكتەردى، مىسالى، جيۋساي، بالدىركوك، ءتاتتى كارتوپ، بۇرشاق بۇرشىگى، بامبۇك سياقتىلاردى كوبىرەك جەۋ، پايدالى باكتەريالاردى لايىقتى تولىقتاۋ، مىسالى، ايران، پايدالى باكتەريا سۋسىندىعى قاتارلىلار، ىشەك جولىن جاقسارتادى، ىشەك جولى مەن ىشەك كىلەگەي قابىعىن قالپىنا كەلتىرىپ، ىشەك جولىنىڭ جيىرىلۋ قىزمەتىن كۇشەيتۋ ءارى دارەتكە وتىرۋدى جەبەۋ رولىن اتقارادى.

    5. ەڭ ماڭىزدىسى كوڭىل- كۇيدى جادىراتۋ، كوپ جاعدايدا ءىش قاتۋ باسىمدىلىق پەن ابىرجۋ كوڭىل- كۇيىنەن پايدا بولادى.